Biografia
I. RODOWÓD
Sienkiewiczowie – to ród litewsko-żmudzki.
Źródłosłowem nazwiska jest imię "Szymon", po litewsku lub białorusku "Semen", zdrobniale "Sem", "Semko", "Siem", "Siemko", "Sien", "Sienko", "Sieńko", z akcentem na o. Syn Sieńki, a więc Sieńkiewicz, Sieńkowicz, Sieniuta. W XV-wiecznych dokumentach litewskich, kiedy nazwisk jeszcze nie było, spotykamy się często z dostojnikami i szlachtą: bojarami "Sieńkami". W litewskich księgach sądowych XV i XVI wieku, jak również w tzw. Metryce litewskiej występuje bardzo wielu Sieńków. Od nich poszło na Litwie kilka szlacheckich rodzin Sieńkiewiczów herbu: Sieniuta, Leliwa, Łabędź (Franciszek Sienkiewicz, syn Józefa – w roku 1798/?/), Bończa i Półkozic. Herbarz Niesieckiego (wydany w latach 1728 – 1743) wymienia Sienkiewiczów razem z Sienkowiczami. Rzeczywiście w dobie tworzenia się nazwisk używano obu form na oznaczenie tych samych osób. Sienkiewiczowie zamieszkiwali wtedy w powiatach: trockim i grodzieńskim – województwa trockiego. Byli to Oszyki-Sienkiewiczowie, przodkowie Henryka Sienkiewicza. Posiadali tam oni starostwo Szmilgi (zwane również Zurliszkami), a także wieś Krywany.
Urodzony około 1690 r. Marcin Sienkiewicz (oficer wojsk litewskich, właściciel Krywan w województwie trockim) żonaty był z Julianną Sylwestrowiczówną (Sielwiestrowiczówną) herbu Szeliga, z rodziny żmudzkiej, piszącej się Dowojna-Sylwestrowicz. W 1725 r. urodził im się syn Michał.
W Polsce ród Sienkiewiczów pojawia się w XVIII wieku, bo już w 1773 r. pradziadkowi Henryka Sienkiewicza, Michałowi Sienkiewiczowi, urodził się syn Józef, dziadek Henryka Sienkiewicza.
Podkanclerzy, a następnie kanclerz wielki koronny Jan Andrzej Borch ze znanej litewskiej rodziny hrabiów Borchów, posiadał koło Królewszczyzny i Puszczy Kozienickiej pięknie położone koło Wisły w odległości 8 wiorst od Kozienic dobra Piotrkowice z przyległościami: Majdany, Kuźmy i Dąbie – w parafii Swierze Górne. Znając Michała Sienkiewicza zapewne jeszcze z czasów litewskich, Jan Andrzej Borch oddał mu te majątki w dzierżawę. Jako dzierżawca Piotrkowic, Michał Sienkiewicz mieszkał tu przeszło 17 lat. Tu zmarła mu pierwsza żona, Marianna z Ługowskich Sienkiewicz, z którą miał syna Józefa i córkę Łucję. Tu też ożenił się po raz drugi z Anną Kosowicz.
W 1775 r. na Sejmie Koronnym zyskuje tak zwaną wówczas nobilitację, czyli zaliczenie do stanu rycerskiego. W postanowieniach sejmowych (Wolumina legum VIII, 303) czytamy:
"W nagrodę zasług ludzi mądrością i innemi cnotami obdarzonych za powszechną stanów zgromadzonych i skonfederowanych zgodą, z potomstwem obojga płci żyjącem i mającem się urodzić, do klejnotu szlachectwa polskiego przypuszczamy i onym, gdy przysięgę na wierność Nam, Królowi i Rzeczypospolitej przed Wielmożnymi Pieczętarzami wykonają i obowiązki prawem na teraźniejszym sejmie ustanowione dopełnią, dyplomy szlachectwa z Kancelarji Narodowych wydać zlecamy."
W liczbie wymienionych w tym nadaniu czytamy Michała Sienkiewicza. Dyplom na szlachectwo wydano mu w kancelarii królewskiej z przyznanym herbem "Oszyk" vel "Oszyki". Nazwa Oszyk jest przydomkiem rodziny od imienia przodka lub też od nazwy miejscowości kiedyś przez nią zamieszkiwanej. W XVI w. na Żmudzi koło Kroż istniała miejscowość zwana "Oszykowe Pole" (po litewsku "Oszykis Laukas"). Wyraz "Oszyk" może być również końcówką zdrobniałego imienia, np. Piotr lub Szymon.
Najdawniejszy znany przodek rodu Sienkiewiczów, to pułkownik wojsk polskich, Piotr Sienkiewicz. Ówczesnym zwyczajem zwano go może z białoruska "Pietrusza", "Pietroszyk", a po skróceniu – "Oszyk". Po utrwaleniu się nazwiska "Sienkiewicz" pierwotne nazwisko, czy też przydomek rodziny, stało się nazwą herbu. Hrabia Ostrowski tak opisuje ten herb w swojej Księdze herbowej (?):
"W polu srebrnem łabędź, pod którym z prawej strony kotwica ukośnie w prawo zwrócona, z lewej zaś strony pod tymże łabędziem łuk złoty z trzema grotami także w prawo ukośnie zwrócony. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie."
Było to udostojnienie lub też tak zwana odmiana herbowa. Do dawnego herbu "Łabędź" dodano kotwicę i łuk. Przejście od herbu Łabędź do herbu Oszyk vel Oszyki stwierdzają w latach 1728 i 1730 listy Marcina Sienkiewicza, właściciela Krywan, do swojego krewnego Antoniego Mokrzyckiego, koniuszego lidzkiego, przechowywane przez Muzeum Narodowe w Krakowie. Na listach tych, o treści przeważnie wojskowej, widzimy pieczęć Marcina Sienkiewicza wyobrażającą tylko łabędzia z trzema strzałami.
Później, po przeniesieniu się Sienkiewiczów do Korony Polskiej, do pierwotnego łabędzia dodano kotwicę i łuk i w 1838 r. herb taki, nazwany od przydomku "Oszyk" lub też w liczbie mnogiej "Oszyki", zatwierdziła Heraldia Królestwa Polskiego. Takiej pieczęci herbowej używał niekiedy Henryk Sienkiewicz przez odciśnięcie jej na papierze listowym.
5 września 1791 r. wdowa po kanclerzu Borchu, Ludwika z hrabiów Platerów, wraz z synami: Michałem i Józefem, sprzedali Piotrkowice Józefowi Mayznerowi, bankierowi warszawskiemu. Wówczas Michał Sienkiewicz przenosi się w opoczyńskie i bierze w dzierżawę dwa duże przyległe do siebie majątki: Goździków (od Mikołaja Branwickiego) i Smogorzów (od Duninów-Wąsowiczów).
Michał Sienkiewicz umiera 19 czerwca 1795 r. w wieku 70 lat. Pochowany został w kaplicy św. Krzyża przy kościele parafialnym w Smogorzowie. W trakcie przebudowy tej kaplicy w XIX w. szczątki Michała przeniesiono do kaplicy Duninów-Wąsowiczów przy tymże kościele.
Józef Sienkiewicz (syn jego i Marianny z Ługowskich, ur. w 1773 r. w grodzieńskim, stanu szlacheckiego, a zm. w 1852 r.) 1 sierpnia 1791 r., a więc w wieku 18 lat, wstąpił do wojska polskiego jako artylerzysta ("bombardier") i odbył całą kampanię pod Tadeuszem Kościuszką. Dostał się do niewoli rosyjskiej, z której uwolniony 11 listopada 1794 r. wraca do domu. Wobec śmierci ojca przejmuje po nim gospodarowanie Goździkowem i Smogorzowem. W 1797 r. dzierżawy te oddaje i śpieszy do polsko-włoskich legionów gen. Dąbrowskiego. 14 czerwca 1797 r. po bitwie pod Mareno legiony zostały rozwiązane. Józef Sienkiewicz wraca do kraju i 28 kwietnia 1803 r. w kościele parafialnym w Bukownie żeni się z Anną Oborską, siostrą Leona, właściciela dóbr Grotki. Młodzi małżonkowie zamieszkali w Grotkach. W 1804 r. urodziła im się córka Apolonia, w 1805 r. – syn Adolf Erazm Wincenty, a w 1807 r. – syn Wincenty. Pomimo obowiązków rodzinnych myśl o ojczyźnie nie daje spokoju Józefowi Sienkiewiczowi. Na wieść o tworzeniu się w 1806 r. nowych legionów pod komendą gen. Zajączka opuszcza żonę i dzieci i 2 lutego 1807 r. zatwierdzony zostaje w dawnym stopniu porucznika. 23 lutego 1807 r. bierze udział w potyczce pod Tczewem, a następnie w oblężeniu Gdańska. Ranny i stęskniony za rodziną 6 maja 1807 r. otrzymuje zwolnienie ze służby wojskowej.
12 października 1807 r. Józef Sienkiewicz mianowany zostaje leśniczym leśnictwa Rajgród w łomżyńskiem i osiedla się w pobliskiej wsi Woźnawieś (gm. Rajgród, pow. grajewski, woj. podlaskie). Tu w 1809 r. małżonkom Sienkiewiczom urodziła się córka Apolonia Anna, a w 1810 r. – syn Jan Piotr.
21 maja 1812 r. w wieku 27 lat umiera Anna z Oborskich Sienkiewiczowa. Konieczność opieki nad dziećmi i sprawy gospodarstwa domowego powodują, że już 12 sierpnia 1812 r. w parafii Rajgród Józef Sienkiewicz w wieku 42 lat żeni się z mającą 25 lat Teklą z Niewodowskich (z pierwszego małżeństwa Ładziną), która 16 stycznia 1812 r. wyrokiem Trybunału Łomżyńskiego uzyskała rozwód z poprzednim mężem.
30 czerwca 1813 r. we wsi Woźnawieś parafii Rajgród urodził im się syn, któremu na chrzcie świętym dano imiona Józef Paweł Ksawery. Ojciec to Henryka Sienkiewicza. W 1814 r. urodziła im się córka Teresa Leokadia, a w 1816 r. – córka Elżbieta Cecylia.
1 czerwca 1817 r. Józef Sienkiewicz przeniesiony został do leśnictwa łomżyńskiego, a 11 lipca 1818 r. - do leśnictwa Brańszczyk. 23 czerwca 1826 r. "ze względu na długoletnie zasługi w służbie leśnej rządowej" Józef Sienkiewicz otrzymuje rangę nadleśniczego. 27 marca 1827 r. nabywa on dobra Grotki. Pozostaje jednak na służbie rządowej, a do Grotek dojeżdża. 3 lutego 1830 r. Józef Sienkiewicz otrzymuje przeniesienie do leśnictwa przasnyskiego, ale nie korzysta z tego. 24 marca 1830 r. z uwagi na wiek (57 lat) i zły stan zdrowia przechodzi na emeryturę i 26 marca przenosi się do Grotek, które 16 września 1843 r. sprzedaje drugiemu swojemu synowi, Janowi Piotrowi. Józef Sienkiewicz zmarł 23 sierpnia 1852 r. w Grotkach przeżywszy 80 lat. Pozostała po nim wdowa, Tekla z Niewodowskich, zmarła w 1855 r.
Józef Sienkiewicz (syn Józefa i Tekli z Niewodowskich, ur. w 1813 r. we wsi Woźnawieś parafii Rajgród, a zm. w 1896 r.) w wieku 17 lat wziął udział w rewolucji 1830 r. Następnie osiadł na stałe w odstąpionej mu przez rodziców Laskowej Woli (gm. Wolanów, pow. radomski, woj. mazowieckie).
9 czerwca 1843 r. o godz. 11.00 w parafii Okrzeja w wieku 29 lat żeni się ze Stefanią Cieciszowską (lat 23), córką Adama i Felicjany z Rostworowskich, właścicieli dóbr Okrzeja i Wola Okrzejska na Podlasiu. Okrzeja – wieś, a dawniej miasteczko i dobra nad rzeczką Okrzejką, w dawnej ziemi stężyckiej. Przylegała do niej Wola Okrzejska. Młodzi małżonkowie, Józef i Stefania Sienkiewiczowie, po ślubie zamieszkali we wsi Grabowce w garwolińskiem.
5 maja 1846 r. o godz. 18.00 we Wsi Wola Okrzejska na Podlasiu, gdzie matka jego czasowo przebywała, przychodzi na świat Henryk Sienkiewicz. Dwa dni później, 7 maja 1846 r., został ochrzczony w kościele parafialnym we wsi Okrzeja, powiatu łukowskiego. Dano mu imiona: Henryk Adam Aleksander Pius. W księdze metrykalnej parafii Okrzeja spisano akt urodzenia następującej treści:
"Wola Okrzejska. Henryk Adam Aleksander Pius. Działo się we wsi Okrzei, dnia siódmego maja tysiąc osiemset czterdziestego szóstego, o godzinie siódmej wieczór. Stawił się Wielmożny Józef Sienkiewicz, ojciec, dziedzic Grotek, lat trzydzieści dwa mający, w Grotkach zamieszkały; w obecności Wielmożnego Adama Cieciszowskiego, dziedzica Woli Okrzejskiej, zamieszkałego w Woli Okrzejskiej, i Wielmożnego Aleksego Dmochowskiego, dziedzica Burca, lat czterdzieści jeden mającego, w Burcu zamieszkałego, okazał nam dziecię płci męskiej, urodzone we wsi Woli Okrzejskiej, dnia piątego bieżącego miesiąca i roku, godzinie szóstej wieczór, z Jego małżonki Wielmożnej Stefanii z Cieciszowskich, lat dwadzieścia ośm mającej. Dziecięciu temu na Chrzcie świętym, odbytym w dniu dzisiejszym przez księdza Antoniego Gutmana, proboszcza miejscowego, nadana zostały imiona Henryk, Adam, Aleksander, Pius, a rodzicami chrzestnymi byli Wielmożny Adam Cieciszowski z Wielmożną Józefą Cieciszowską, w asystencji Wielmożnego Zdzisława Dmochowskiego z Wielmożną Pauliną Dmochowską. Akt ten po przeczytaniu podpisany został. Jako świadek Z. Dmochowski, A. Cieciszowski, ks. Antoni Gutman P. Ok., Sienkiewicz Józef ojciec."